Bezinning MA 27 Jun

De Rabobank, norbertijns erfgoed?

In de afgelopen jaren heeft de Rabobank op verschillende momenten het nationale en internationale nieuws gehaald met minder gunstige berichten. Tijdens het hoogtepunt van de financiële crisis, enkele jaren geleden, wist deze bank met enig moreel fundament en met het coöperatieve gedachtegoed zich nog wat te onderscheiden, maar inmiddels is daar ook aanzienlijk afbreuk aan gedaan.

Op de eerste dag van dit nieuwe jaar kopte menig persbericht: ‘Rabobank nu gewone bank, de coöperatie is verleden tijd, de centrale Rabobank heeft de zeggenschap naar zich toe getrokken’.

Door: Denis Hendrickx o.praem.

Een norbertijnse stichting
De Rabobank is ontstaan uit een fusie van de Raiffeisenbank (gesticht door de Duitse burgemeester Raiffeisen, die leefde van 1818-1888) en de Boerenleenbank (gesticht door een norbertijn van Berne, Gerlacus van den Elsen, geboren op 13 april 1853 in Gemert ). Gerlacus heeft voor de opbouw van de abdij veel betekend en van hem kan zeker gezegd worden dat hij een open oog had voor de wereld om hem heen. Hij was geraakt door de armoedige situatie van de boeren op de schrale zandgrond van de Brabantse Meijerij en de Peel. Onvermoeid streed hij voor de emancipatie van de boeren daar en richtte daarvoor op 17 augustus 1896 de Noord-Brabantse Christelijke Boerenbond op (NCB). Als adviseur en via het lijfblad van de bond bemoedigde hij de boerenstand. En hij had veel ideeën (zou daar misschien de Rabo-reclame spot vandaag komen: ‘Een bank met ideeën’?). Zijn NCB heet nu ZLTO en zijn bank heet nu Rabo. Ik denk dat Pater van den Elsen – zoals we dat nu wel eens zeggen – zich vaak in zijn graf omdraait om alles wat in de economische en financiële wereld van vandaag plaatsvindt.

Waarschijnlijk hebben de berichten van het begin van dit jaar mij erg geraakt, want enkele weken later had ik een merkwaardige droom. Vanuit de hemel belde Gerlacus mij op en verzocht mij de Rabobank eens kritisch te benaderen want – zo zei hij in mijn droom – “Het lijkt helemaal niet meer mijn geesteskind te zijn”.

Voor de door Gerlacus opgezette bankinstelling gold dat zij werd opgericht en bestuurd door de boeren die er lid van waren zelf. Uit oude documenten kun je opmaken wat als belangrijk gold:

“Zij is de soliedste bankinstelling, die men zich denken kan, omdat zij steunt op de onbeperkte aansprakelijkheid der leden. Die hoofdelijke aansprakelijkheid is echter gemakkelijk te dragen, omdat de leden zelf alles besturen en op alles toezicht houden door hunne algemene vergadering, die uit de leden zelf het bestuur, den raad van toezicht en den kassier kiest, allen personen die mede de hoofdelijke aansprakelijkheid dragen. De solidariteit der Boerenleenbank steunt verder op de christelijke beginselen, waarvan de gehele instelling doortrokken is. Voor het lidmaatschap wordt de naleving dier christelijke beginselen gevorderd. In het bijzonder is de christelijke naastenliefde de drijfveer der Boerenleenbank; daardoor wil de een de ander steunen, daardoor zijn de leden bereid om tot elkaars hulp en hoofdelijke aansprakelijkheid te worden verplicht”.

De financiële problemen
Wat vooral opvalt is het verschuiven van verantwoordelijkheid door de een op de ander. De financiële wereld begrijpt niet waarom de politici maar steeds geen echte oplossing bieden. Politici verlangen op hun beurt van financiële instellingen dat ze de crisis, die ze hebben veroorzaakt, mee helpen oplossen. De politici moeten het vertrouwen in de financiële markten herstellen, terwijl de problemen in de overheidsfinanciën juist door de financiële instellingen zijn veroorzaakt.

Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat er snel en gemakkelijk wordt geroepen dat onze economie moet blijven groeien. ‘Hoe groter de koek die verdeeld kan worden, hoe beter het voor iedereen is’, lijkt de stelling te zijn welke regelmatig wordt verkondigd. Maar is het niet zo dat een systeem dat altijd maar groeit, gewoon onmogelijk is? Het maakt de mensen en de aarde kapot omdat het tegen de aard van de natuur, van het leven in gaat. Eeuwige groei is schijn. Zo een groei kan namelijk alleen maar bestaan door tekorten elders. We teren in op de aarde doordat we haar sneller leegroven en vervuilen dan ze zelf kan herstellen. Eeuwige groei heeft daarom veel weg van destructie. Maar we zien het niet, nog niet, omdat het buiten ons blikveld plaatsvindt en we er niet direct last van hebben.

Het is toch eigenlijk schokkend als je je realiseert dat een dergelijke groeigedachte mede ten grondslag ligt aan veel landroof in Oost-Europa. Roemeense landbouwgrond komt in handen van een Nederlands beleggingsfonds van de Rabobank. Dat gebeurt, zo wordt gesteld, met behulp van een corrupte rechter. Het verhaal gaat dat in het Roemeense dorp Dobromir tussenpersonen van de Rabobank bandieten inhuurden om mensen van hun land te krijgen. Dorpelingen vertellen in vraaggesprekken met Belgische media hoe ze onder druk worden gezet om hun land voor slechts € 90,= te verkopen. Land dat later voor € 2.000,= in handen van een dochteronderneming van Rabobank terechtkwam .

En wat te denken van de investeringsplannen van de bank in bijvoorbeeld Brazilië? Rabo wil in dat land vijfentwintig nieuwe kantoren opzetten. Als het waar is dat Rabobank tweehonderddertigmiljoen dollar investeert in de grootste sojaboer ter wereld, dan is dat toch eigenlijk een regelrechte schande; zeker tegen de achtergrond van het ontstaan van Rabo. Er is wereldwijd een strijd gaande tussen twee landbouwmodellen, namelijk tussen de (meestal) hoog technologische, arbeids-uitstotende, op export gerichte, kapitaalintensieve landbouw versus de familiale landbouw, die (meestal) meer ecologisch en arbeid-scheppend is en die op de eerste plaats produceert voor de plaatselijke bevolking.

Pater G. van den Elsen sierde de voorpagina van ‘De Katholieke Illustratie’ van 15 februari 1919.

De maatschappelijke functie van de bank
Wat voor elke bank dient te gelden moet zeker opgaan voor de Rabo, gezien haar oorsprong en wordingsgeschiedenis. Een bank zou je mogen vergelijken met het hart in het lichaam, omdat het bepalend is voor de bloedsomloop van de economie. Zoals een lichaam niet kan functioneren zonder hart, zo kan een economie niet zonder banksysteem. Traditioneel vervult een bank als intermediair nadrukkelijk enkele functies in de economie: het beschikbaar stellen van middelen om betalingen te doen aan andere partijen; het aanbieden van mogelijkheden om veilig te sparen door mensen die hun geld niet nodig hebben voor consumptie; het beschikbaar stellen van leningen aan consumenten of investeerders; het dragen van risico’s die gepaard gaan met het gebruiken van het geld van spaarders bij het uitlenen aan anderen.

Het interne goed dat banken verzorgen zou je tegen deze achtergrond kunnen samenvatten als een aanbieden van financiële producten aan klanten en hen optimaal voorzien in hun behoeften. Om zo een functie goed te kunnen vervullen dien je als bankier en bank over allerlei deugden te beschikken. Kernwoorden daarbij lijken me te zijn: integriteit (betrouwbaarheid, eerlijkheid, openheid), zorg voor de klant (dienstbaarheid ) en zorgvuldigheid (kwaliteit). Van integriteit en eerlijkheid  zou je kunnen zeggen dat ze in het rijtje thuishoren van morele deugden, die in principe voor elke transactie gelden. De deugd van zorg voor de klanten is vooral van belang wanneer er sprake is van ongelijke posities tussen aanbieder en klant. Ook – en misschien zouden we in het onderhavige wel moeten stellen ‘juist vooral’ – in de financiële dienstverlening is daarvan zeker in een groeiende mate sprake, doordat klanten vaak weinig inzicht hebben in de complexe producten. Het gaat er vooral om het langetermijnbelang van de klant in het oog te blijven houden. De eerlijkheid in het bieden van informatie en het ontwerp van het product dienen daarop gericht te zijn. Nauwkeurigheid en kwaliteit dienen voortdurend voorop te staan en zeker omdat het veelal gaat om het nemen van risico’s, waarvan toch nagenoeg voortdurend sprake is. Een accurate bankier zal daarom eigenlijk alleen maar dienen te handelen in producten waarvan hij of zij over grondige kennis beschikt. Banken moeten hun geld willen verdienen door kwaliteit te leveren, niet door excessieve risico’s te nemen.

Op de wereld van het bankwezen valt op basis van de feitelijkheden van de afgelopen jaren nogal wat aan te merken. Er was sprake van gebrek aan integriteit, want zo mag je de misleiding van Goldman bij de Duitse IKB-bank en de ABN-AMRO bank toch wel betitelen. Er was sprake van enig gebrek aan zorgplicht: handelen van managers en verkopers werd en wordt veelal aangestuurd door ‘targets ‘voor omzetgroei en winstpercentages. Werd de grote financiële crises in Amerika enkele jaren geleden niet hoofdzakelijk veroorzaakt doordat niet nauwkeurig werd gekeken naar inkomen en persoonlijke situaties bij het aanbieden van hypotheken? En dan was er zeker ook nog het gebrek aan zorgvuldigheid en kwaliteit, want de inschatting van risico’s had een erg lage prioriteit omdat er onvoldoende kennis en motivatie aanwezig bleken om risico’s te analyseren.

Naast deze drie kerndeugden, waarbij de nodige vraagtekens geplaats kunnen worden, heeft het zeker ook nog aan andere deugden ontbroken. Een enorme hebzucht kwam aan het licht. Bonussen werden gemaximaliseerd. Het leek er aanvankelijk op dat hierbij ingegrepen zou worden, maar sinds enkele jaren zien we toch weer een opbloei. ‘Dat nooit weer’ is naar de achtergrond verdwenen. Zeker kan er ook gesproken worden over een gebrek aan rechtvaardigheid. De overheid heeft in menig geval moeten bijspringen om erger te voorkomen. In feite betekent dit dat de schade wordt afgewenteld op de samenleving als geheel. We zagen grote onvoorzichtigheid toen veel risico’s werden genomen. Het ergste was misschien nog wel de groeiende en immer aanwezige arrogantie. Je moet nogal wat lef hebben als je durft te stellen: ‘banken doen het werk goed’, zoals Goldman Sachs het een aantal jaren geleden formuleerde.

De grondslag van Rabo
Ruim een jaar geleden – zo herinner ik mij – werd in een gesprek aan oud-minister Winsemius de vraag gesteld welke persoon hij het liefst zou willen interviewen als hij daartoe zou worden uitgenodigd. Zonder aarzelen gaf hij als antwoord : “Jezus”. De argumentatie van zijn antwoord kwam ongeveer op het volgende neer: hij is bij uitstek de leider van de westerse maatschappij. Als al tweeduizend jaar datgene waar jij voor staat nog steeds overeind is gebleven, is dat toch wel heel bijzonder. Dan ben je een leider. Als je in één woord moet samenvatten wat zijn boodschap inhield, dan is dat liefde. Dat woord heeft volgens het woordenboek meer dan dertig betekenissen, maar iedereen weet wat er mee bedoeld wordt. We moeten de betekenis ervan in elke situatie opnieuw uitvinden, of je nu christendemocraat, socialist of liberaal bent. Het lijkt me op dit moment een hele uitdaging voor de kerken om die betekenis ook nu nog levend te houden. De kunst is immers om het verhaal steeds te vernieuwen. Socialisten hadden het verhaal van de klassenstrijd; dat was indertijd hard nodig. De liberalen hadden het verhaal van de individuele vrijheid. De tijd van de klassenstrijd is voorbij en de individuele vrijheid is soms ontaard in egoïsme en zelfverrijking. Nu moeten we kiezen voor gelijke kansen en voor verantwoordelijkheid voor je omgeving en voor volgende generaties.

Soms is het goed dat je meer dan gewoon merkt dat je aardig wordt teruggefloten door je eigen inspiratiebron, want zo wil ik de bijbel toch zeker betitelen. Heel veel dagelijkse bezigheden hebben direct of indirect te maken met materiaalbeheer . Veel economische zorgen komen met de regelmaat van de klok om de hoek kijken. En dan hoor je midden in het getijdengebed bijvoorbeeld dat haast verloren zinnetje uit het boek Tobit: ‘Geld is ook maar geld’ (Tobit 5,19). Plotseling wordt datgene wat alle aandacht lijkt op te eisen relatief. Te relativeren. Geld is ook maar geld. Geld is niet onbelangrijk; integendeel. Maar het is niet alles. Klassiek uitgedrukt: het is een middel, nooit een doel. Voor Gerlacus van den Elsen heeft het heel wat strijd gevraagd en een te hoop lopen tegen nogal wat gangbare opvattingen. Kleine zelfstandige coöperaties, de handen ineen slaan om nadrukkelijker samenleven mogelijkheden en glans te bieden. Per 1 januari van dit jaar heeft de Rabobank een belangrijk aspect van dit wezenlijke uitgangspunt verlaten: het is een landelijke bank geworden, geen verzameling meer van ruim honderd lokale banken. En dat is veel ingrijpender dan misschien op het eerste gezicht lijkt.

Economie, financieel ondernemen vraagt om een blijvende zoektocht naar goed evenwicht: zinvolle arbeid, voldoende opbrengst om in het levensonderhoud te kunnen voorzien in de samenleving zoals die nu reilt en zeilt. Het betekent in zich voortdurend wijzigende omstandigheden telkens weer keuzes maken met het evangelie als richtsnoer, met aandacht voor de ander met wie je samenleeft en tot wie je gezonden bent. Dat gold als belangrijke drijfveer voor Gerlacus van den Elsen en zijn Boerenleenbank. Het is te hopen dat de Rabobank die wortels nadrukkelijker en vooral ook zichtbaar laat gelden, lokaal, nationaal en vooral ook internationaal. Echt een bank die met je meedenkt en niet óver en zeker niet vóór je denkt zonder dat je daar enige weet van hebt.
___
Bent u door het lezen van dit artikel, dat eerder werd geplaatst in BERNE (voorjaar 2016), geïnteresseerd geraakt in BERNE, vraag dan een abonnement aan bij: secretariaat@abdijvanberne.nl. Of Secretariaat Abdij van Berne. Abdijstraat 49, 5473 AD Heeswijk. Losse exemplaren vindt u ook in Berne Boekhandel in de Abdij/ Priorij de Schans/ Priorij de Essenburgh/ Sint Catharinadal en in de verschillende parochies van de Norbertijnen.

Denis Hendrickx is abt van de Abdij van Berne | Foto boven: Pixabay, Michel van der Vegt

Reactie plaatsen

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Anderen lezen ook

Bezinning
Onze toekomst: de bal ligt bij de mens
Lees verder DO 21 Dec
Bezinning
Abt Denis Hendrickx over overlijden Huub Oosterhuis
Lees verder DI 11 Apr
Bezinning
Verbondenheid in onzekere tijden
Lees verder ZO 26 Mrt
Blijf op de hoogte met onze nieuwsbrief