‘Ik wil in actie komen, iets doen, de wereld redden’

Contemplatie en actie liggen voor de Norbertijnen in elkaars verlengde. Daarom gaat Jasmijn Olk, coördinator van het Jongerencollectief, de komende maanden te rade bij inspirerende, jonge activisten. Lees hier waarom zij deze zoektocht aangaat. “Ik wil weten wat hen drijft, bezint, op de been houdt. Hoe deze jonge mensen vanuit hun idealen de wereld willen én kunnen veranderen.” 

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Volzin Magazine.

Soms plof ik moedeloos op de bank. Ik wil in actie komen, iets doen, de wereld redden. Maar waar moet ik beginnen? De problemen in onze maatschappij lijken zo verschrikkelijk groot en onoverkomelijk. Vervuilende bedrijven die het in de politieke lobby altijd winnen van duurzame initiatieven, bezuinigingen in de zorg, in het onderwijs, het sociale stelsel. De prestatiemaatschappij en de ieder-voor-zichmentaliteit. Klimaatopwarming, seksisme, racisme, uitbuiting, voedselverspilling en oceanen vol plastic. De lijst met redenen om in opstand te komen wordt alsmaar langer.

Tegelijkertijd blijf ik thuis op de bank zitten. Ik vraag mij af: als ik de wereld wil veranderen, waar moet ik dan beginnen? Wat kan ik als individu doen tegen deze overweldigende thema’s? Ik ben niet alleen. Bij bijna alle jonge, ambitieuze en bewuste mensen om mij heen hoor ik de vragen: ‘Ik wil wel wat doen, maar hoe dan? Wat heeft het écht voor zin?’. Een van mijn vrienden heeft het actievoeren opgegeven, zich erbij neergelegd dat de wereld nou eenmaal is zoals die is. Een andere vriendin gaat wekelijks de straat op en slaat geen enkel klimaatprotest over. Tegelijkertijd is ze moedeloos en wanhopig. Het actievoeren maakt haar niet optimistisch of hoopvol, maar confronteert haar vooral met de starheid van het systeem.

Zo wil ik het niet. Ik wil niet opgeven, noch mij wanhopig laten maken. Wat ik wel wil is in beweging komen. Daarom ga ik de komende maanden te rade bij eigentijdse activisten. De rebellen, dwarsdenkers, onruststokers, kritische burgers en visionairen van deze tijd. Ik wil onderzoeken hoe divers de activistische gemeenschap is en wat voor verschillende manieren van actievoeren er mogelijk zijn. Tegelijkertijd wil ik weten wat hen drijft, bezint, op de been houdt. Hoe deze jonge mensen vanuit hun idealen de wereld willen én kunnen veranderen.

Als ik terugdenk aan de activistische bewegingen van vroeger die mij inspireren en waar ik stiekem naar verlang, dan denk ik aan de tweede feministische golf en de antikernwapenbeweging. Ik visualiseer grote mensenmassa’s, saamhorigheid, een eenduidig ideaal waar we samen voor strijden. Vandaag de dag lijkt die saamhorigheid ver te zoeken.

Volgens Mathijs van de Sande is dat beeld niet helemaal juist. Hij is politiek filosoof aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en doet onderzoek naar de democratische rol en relevantie van protestbewegingen. “Ook vroeger waren er tal van kleine bewegingen die allemaal hun eigen doel of agenda hadden”, legt hij uit. “Als je er in de tijd op terugkijkt, zijn er een paar bewegingen die er uitspringen, waar het verhaal nog steeds van wordt verteld.” Van de Sande vertelt dat dit deels te maken heeft met de verbanden die verschillende activistische bewegingen met elkaar aangingen, om bijvoorbeeld hun zichtbaarheid te vergroten. “Ze wilden op deze manier een gedeeld discours creëren, verschillende agendapunten gingen elkaar in de loop van de tijd veronderstellen en aanvullen. Dit gebeurde lang niet altijd vanuit een strategische overweging. Voor velen was het een oprechte noodzaak om tot een gezamenlijk verhaal te komen.”

Als voorbeeld noemt hij het socialistisch feminisme. “De socialistische feministen zeggen nadrukkelijk: onze kritiek op het patriarchaat is incompleet zonder ook een analyse te maken van hoe het patriarchaat samenhangt met kapitalistische productieverhoudingen.”

Deze analyse helpt mij ook om een andere duizeling te verklaren. Mijn moedeloze gevoel komt voor een groot deel voort uit het formaat van de problemen in onze wereld. Verschillende thema’s lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wil je iets doen tegen klimaatverandering, dan zul je ook iets moeten veranderen aan de kledingindustrie, de manier waarop wij consumeren, de voedselketen, de manier waarop we ons verplaatsen en de lobby van grote bedrijven. Wat nou als ik dit niet als een obstakel, maar als een mogelijkheid bekijk? Juist doordat de agenda van deze verschillende thema’s zo duidelijk in elkaars verlengde liggen, is het gezamenlijke verhaal snel gevonden. Een gezamenlijk verhaal betekent vervolgens ook: een duidelijke agenda, grote zichtbaarheid en urgentie.

Door naar de gedeelde agenda van protestbewegingen te kijken, kun je ook verschillende maatschappelijke ontwikkelingen van de afgelopen maanden aan de rechterkant van het politieke spectrum duiden. Van de Sande: “Je ziet nu dat bepaalde samenzweringstheorieën en bepaalde coronasceptische bewegingen heel nauw beginnen aan te sluiten bij meer langlopende extreemrechtse bewegingen en organisaties. Langzaam beginnen de bewegingen in elkaar op te gaan.”

Het rechtse gedachtegoed is een beweging waar ik verder niet al te lang bij stil wil staan. Hebben we het over hedendaags activisme, dan gaat het in mijn ogen om het verbeteren van de wereld. Daar zijn progressieve idealen voor nodig.

Wat zijn de individuele thema’s die het hedendaagse activisme kenmerken? Er is een aantal onderwerpen dat ik wil verkennen. Onderwerpen die misschien wel met elkaar verbonden zijn, maar elk een unieke agenda en plek in het maatschappelijke debat hebben. De komende maanden ga ik in gesprek met verschillende eigentijdse activisten die zich bezighouden met de thema’s klimaatverandering, modern feminisme, grote technologiebedrijven, consumentisme, racisme, genderidentiteit, bewust leven en het inzetten van sociale media om bedrijven ter verantwoording te roepen. Jongeren die zich bezighouden met vragen als: is het nog verantwoord om Facebook te gebruiken? Hoe kan ik opkomen voor de rechten van mijn gemeenschap? Hoe kunnen we ophouden met het steunen van vervuilende bedrijven?

Sommige van deze activisten richten zich op grote politieke veranderingen. Tijdens klimaatdemonstraties wordt bijvoorbeeld opgeroepen tot een grote maatschappelijke ommezwaai. Anderen lijken zich meer op het individu te focussen. Deze activisten richten zich op veranderingen die wij zelf kunnen doen, om in verbinding met bepaalde idealen te leven.
Dit onderscheid houdt mij bezig. Draait activisme om individuele keuzes en veranderingen, of is het bedoeld om een grotere, maatschappelijke omslag te faciliteren? Ik sluit mij aan bij critici die zeggen dat structurele veranderingen belangrijker zijn dan individuele keuzes. Anderzijds: de keus om vegetarisch te eten, minder te vliegen en biologische groenten te kopen heb ik zelf in de hand. Dat kan ik in de praktijk brengen. Het kapitalistische systeem omvergooien is een ander verhaal. Hoe moet dat?

“Wanneer je alleen bezig bent met het veranderen van je eigen leefstijl, zal activisme maar weinig maatschappelijk effect hebben”, beaamt Van de Sande. “Ik ben het eens met critici die zeggen: uiteindelijk moet het doel van politiek activisme zijn om de wereld te veranderen, de structuren, de machtsverhoudingen, de sociaal-economische relaties, het maatschappelijke discours, de taal die we gebruiken om te spreken en denken over de politieke realiteit. Het gevaar van een discours dat zich te veel concentreert op het private, is dat het heel gemakkelijk agenda’s in de hand werkt die helemaal geen verandering willen.” Denk daarbij aan een bedrijf dat duurzame producten produceert, met als enige doel om nieuwe consumenten te bereiken.

Toch zit er ook een individueel element aan het zoeken naar structurele veranderingen. “Er zijn natuurlijk goede redenen om de structuren, taal en machtsverhoudingen die je bekritiseert, niet in je eigen leven te willen reproduceren”, vult Van de Sande aan. Dat klinkt erg serieus, maar kan ook heel leuk zijn. “Je kunt een protestbeweging zien als middel of aangelegenheid om dingen uit te proberen, om op een experimentele wijze alternatieven te vinden op de status quo, ook zonder daarbij gelijk te veronderstellen dat jij als individu, of zelfs als beweging, heel veel kan veranderen.”

Ik ben het met Van de Sande eens, maar vraag mij af of persoonlijke keuzes uiteindelijk niet het fundament zijn voor diepgaande, maatschappelijke verandering. Dat is ook waar Thomas Quartier, benedictijner monnik, hoogleraar theologie in Nijmegen en activist in hart en nieren, voor pleit. Hij vraagt zich af: “Betekent activisme alleen dat je met honderdduizenden door de straten moet lopen? Dat je politiek iets moet bereiken? Of kan het ook betekenen dat je vanuit je eigen innerlijk probeert om authentiek in de wereld te staan?” Tegen het verwijt ‘Je kunt de wereld niet veranderen door te mediteren’ brengt Quartier in: “Misschien kun je de wereld alleen maar veranderen door te mediteren. Omdat je daarvanuit in eerste instantie ook jezelf verandert. Als je vervolgens getuigenis aflegt van deze innerlijke verandering, doet dat idealistisch gesproken al heel veel.”

Voor hem is een activistische levenshouding belangrijker dan het behaalde maatschappelijke resultaat. “Activisme moet zich nooit laten afmeten aan of je als winnaar van het veld gaat. Waar het uiteindelijk om gaat is niet het succes, maar dat je iets doet wat bij jouw levensvorm past. Activisme heeft altijd iets utopisch. Als activist probeer je iets in jouw levenssituatie te doen, dat misschien wel voortkomt uit de behoefte om de wereld te veranderen, beter te maken. En daar zijn ontelbaar veel manieren voor.”

Een protestbeweging als middel om op experimentele wijze alternatieven te vinden op de status quo. Dat klinkt als een prachtig alternatief om idealen in praktijk te brengen zonder moedeloos te worden van een ogenschijnlijk gebrek aan vooruitgang. Het streven naar structurele veranderingen is een activistische daad op zichzelf. En daarmee haast even belangrijk als het daadwerkelijk bereiken van resultaten.

Om activisme op een duurzame en energieke manier vol te kunnen houden, zul je het maken van fouten en erkennen van tekortkomingen moeten zien als iets wat erbij hoort. Een mooi voorbeeld is de feministische podcast Damn, Honey. Elke aflevering is een gesprek ‘over shit waar je als vrouw van deze tijd mee moet dealen’. Daarmee inspireert de podcast wekelijks duizenden jonge vrouwen om met een ander perspectief te kijken naar onderwerpen als heteronormativiteit, porno en menstruatie, maar ook om voor hun eigen idealen op te komen.

Een vast element in de aflevering is een rondje “waar ging je deze week de femi-mist in?”, waarin de vrouwen die in de podcast aan het woord komen delen wat het minst feministische is dat ze deze week hebben gedaan. De verhalen zijn grappig, maar ook herkenbaar. “Toen er een loodgieter aan de deur stond riep ik toch even mijn mannelijke partner erbij”, vertelt een van de hosts bijvoorbeeld, “terwijl ik zelf ook hartstikke goed wist wat het probleem was en wat ik hem wilde vragen. Volgende keer sta ik hem gewoon zelf te woord.”

Alleen door stil te staan bij je eigen fouten, vooroordelen en onbewuste neigingen kun je oprecht aan verandering werken, is het idee. Ook het erkennen van je eigen privileges hoort daarbij. De keuze om duurzamer te leven, hangt af van allerlei externe factoren: of je biologische groente kunt betalen of in de stad woont waar goede tweedehandskledingwinkels te vinden zijn. Ook de methoden van sommige actiegroepen zijn niet voor iedereen even toegankelijk, voegt Van de Sande daaraan toe. Klimaatgroep Extinction Rebellion, bijvoorbeeld, roept op tot ‘burgerlijke ongehoorzaamheid,’ hetgeen vaak resulteert in arrestatie. “Maar het kan bijvoorbeeld voor iemand van kleur of mensen met beperkingen veel problematischer, gevaarlijker, enger en bedreigender zijn om zich over te geven aan de grillen van de politie.”

Alleen door elkaar te steunen kunnen activisten het gevoel van moedeloosheid, dat ik zo vaak ervaar, doorbreken. Dit is ook waar Quartier voor strijdt. “Activisme is er ook om elkaar te bemoedigen. Het kan namelijk altijd beter. Het is zo gemakkelijk om tegen iemand te zeggen: nou, je zou dit nog moeten doen, je zou dat nog moeten doen. Het is een dooddoener waarmee je alles de kop in drukt.”

Elkaar steunen en bemoedigen betekent ook: van elkaar leren. De komende maanden duik ik daarom de wereld in van eigentijdse activisten. Ik ga te rade bij hun enthousiasme, idealen, valkuilen, angsten en oplossingen. Zo hoop ik te ontdekken hoe ook ik in actie kan komen, en met mij alle andere jongeren die niet weten waar ze moeten beginnen.

Eén zin uit het gesprek met Quartier blijft mij bij. Hij zegt: “Activisme is altijd idealistisch en gaat niet voor perfectie, niet voor succes of volmaaktheid, maar probeert simpelweg te doen wat je denkt te moeten doen. Dat kan groot of klein zijn.” Een mooi uitgangspunt voor eerlijke en inspirerende gesprekken.

Houd de pagina van het Jongerencollectief Berne in de gaten. De komende maanden verschijnen daar verschillende interviews met jonge, eigentijdse activisten.